Bir çiftin infertil olarak değerlendirilmesi için en az bir yıl düzenli (haftada 2) ve korunmadan cinsel ilişkiye girmelerine rağmen gebeliğin oluşmaması gerekir. Eğer hasta yaşı 35den ileriyse, oligo(adetlerin arasının 40 günden uzun olması), amenore(adet görememe) öyküsü olması, rahim veye tüplerle ilgili bilinen bir hastalığı olması, endometriosis öyküsü olması yada subfertil bir eş varlığında araştırmalara daha erken başlanır. Bu değerlendirmede amaç infertilite nedeninin bulunmasıdır. Başlıca araştırma yöntemleri
-Anamnez
-Fizik muayene
-Temel infertilite yöntemlerinin araştırılmasıdır.
Anamnez
Çift detaylı olarak sorgulanır. Evlilik ve infertilite süresi, önceki korunma yöntemleri, cinsel ilişki sıklığı, daha önceki tedaviler, varsa önceki gebelikler sorulmalıdır. Doğuma kadar gitmiş gebelik implantasyon(rahim içine bebeğin tutunması) sorunu olmadığını, rahim kapasitesinin yeterli olduğunu düşündürür. Abortus(düşük) nedeniyle yapılan kürtajlar, postpartum(doğumdan sonra) veya postoperatif(ameliyat sonrası) komplikasyonlar fertilite üzerinde olumsuz etki yapabilmektedir.Tekrarlaya gebelik kayıplarında(peş peşe 3 ve üzerinde düşük olması) kanda pıhtılaşma bozukluğu, kromozom analizi,histeroskopi gibi daha kapsamlı testlere ihtiyaç duyulmaktadır.Menarş(ilk adet olma) yaşı, adet düzeni not edilir. Dismenore(ağrılı adet görme) ve disparoni(ağrılı cinsel ilişki) endometriosis açısından uyarıcı olabilir. Geçirilmiş operasyonlar, pelvik enfeksiyonlar, geçirilmiş tüberküloz, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, ilaç sigara, alkol kullanımı da not edilir. Tiroid disfonksiyonu, galaktore(göğüslerden süt gelmesi),hirsutizm(aşırı kıllanma) detaylı olarak sorgulanmalıdır.
Fizik ve Jinekolojik Muayene
Hastanın boyu kilosu ölçülüp BMİ hesaplanır.Hirsutizm, oligo-anovulasyon ve obezite PCO da sık görülür. Akne(sivilce) varlığı ve alopesi(saç dökülmesi,kellik) hiperandrojenizmin diğer bulgularıdır.
Jinekolojik muayenede pelvik ve abdominal hassasiyet, genital organlarda kitle, vajinal ve servikal sekresyonlar, adneksiyal kitle, cul de sac da nodularite araştırılır. Enfeksiyon açısından servikal kültür serviksin premalign lezyonları açısından pap smear alınır.
Over rezervini belirlemek için adetin 2. Yada 3. Günü sabah hormon testleri ve transvajinal ultrason yapılır. Bazal FSH, LH, E2,gerek duyulursa AMH, TSH ve Prolaktin bakılır. Seroloji istenir.
Ultrasonda antral folikül sayısı not edilir. Uterus, overler ve adneksler incelenir.
Erkek hastanın muayenesi Üroloji polikliniğinde yapılmaktadır.
Ovulatuar Faktörün Araştırılması
Çiftlerin %15 inde görülür. Oligo-amenore, anormal uterin kanamaya neden olabilir. Tiroid hastalıklarında, hiperandrojenizmde, hipofiz tm, yeme bozuklukları, aşırı kilo kaybı, ağır egzersiz , hiperprolaktinemi ve obezitede görülebilir.
-Bazal vücut sıcaklığı: adetin 1. Gününden itibaren sabah ölçülür. Bifazik olması ovulasyonu gösterir.11 günden kısa olmamalıdır. LH pikinden 2 gün sonra yükselmeye başlar ki serum progesteronu 4 ng/ml den yüksektir.
-serum progesteron ölçümü: Luteal fazda 3 ng/ml üzeri ovulasyonu destekler.
-Üriner LH: akşam idrarda bakılan sonuçlar LH pikiyle koreledir.
-Endometrial biopsi: Siklusun günü ile endometriumun histolojik bulguları arasında farkın 2 günden den çok olması luteal faz defektini gösterir. Mensten 2-3 gün önce fundustan pipelle alınır.
-Seri TVUSG: Gelişmekte olan folikül sayı ve büyüklüğü saptanır. Folikülün ani kolapsı ve cul de sac ta sıvı ovulasyon lehinedir.
-Servikal faktör: Ovulasyonda servikal mukus miktarı artar şeffaflaşır, uzar. Postkoital test ilişiden birkaç saat sonra servikal mukusta hareketli sperm aramak için kullanılan bir metoddur. Nadiren kullanılmaktadır.
Uterin Faktörün Araştırılması
-Histerosalpingografi: Endometrial polip, submülöz myom, intrauterin sineşi ve adezyonları saptamada kullanıır.
-Ultrasonografi:TVusg tercih edilir. Uterus boyutları, myometrium homojenitesi, myomların lokalizasyonları ve endometrial kaviteyle ilişkileri incelenir. Endometrium kalınlığı siklus fazıyla uyumuna bakılır. İntrakaviter patoloji düşünüldüğünde SİS (salin infüzyon sonografi) de uygulanabilir.
-Histeroskopi: Tanısal yada girişimseldir.
Tubal Faktörün Araştırılması
-HSG: Her 2 tubadan kontrast madde geçişi fimbrial çıkış sonrası dağılımı değerlendirilir. Sensitivitesi %76 spesifitesi %64 tür
-Laparoskopi ve kromotubasyon: Servikal kanaldan dilue edilmiş metilen mavisi verilir. Distal tubal oklüzyon, fimbriyal fimozis, peritubuler adezyonlar tanınabilir.
Peritoneal Faktörlerin Araştırılması
-USG: Endometriomalar tanınır.
-Laparoskopi: Endometrisis tanısında gold standarttır. Pelvik anatomi doğrudan gözlenir.